نقطه گریز در عکاسی 📷🖼️📐
مطلبی که امروز می‌خواهیم در این مقاله از دیدنگار به آن بپردازیم یکی از موضوعات جالب و جذاب در آموزش عکاسی خواهد بود. همه ما در دوران کودکی تجربه کشیدن نقاشی را داشتیم. سعی می‌کردیم تا با کشیدن نقاشی‌های جالب و منحصر به فرد اثری را خلق کنیم. یکی از مواردی که به این خلق اثر کمک می‌کند طراحی سه بعدی و یا بهتر بگویم پرسپکتیو در تصویر است. پرسپکتیو ارتباطی با مفهوم نقطه گریز در عکاسی دارد که تصور آن کمک می‌کند به درک بهتری برسید. برای آشنایی و آموزش نقطه گریز در عکاسی تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
نقطه گریز در عکاسی چیست؟
بهتر است با یک مثال شروع کنیم. یک ریل قطار را در نظر بگیرید که یک قطار روی ریل قرار گرفته و این تصویر طوری کشیده شده است که واگن‌ها هر چه عقب‌تر می‌روند کوچک‌تر خواهند شد و به نوعی شما در یک تصویر که روی کاغذ a۴ کشیده شده است، قطار چندین متری را می‌بینید. این موضوع توهم ذهن ما است. اگر واقع گرایانه به آن نگاه کنیم متوجه می‌شویم که در یک فضای محدود مثل کاغذ a4 نمی‌شود یک قطار غول پیکر را جا داد.
اما همین پرسپکتیو یا نقطه گریز که بحث اصلی ما در این مطلب است، به نقاش این کمک را می‌کند که تصویر را جذاب‌تر جلوه دهد. البته خود موضوع پرسپکتیو بحثی گسترده و عمیق است که شاید خیلی مرتبط به موضوع اصلی ما نباشد. اما لازم بود تا گریزی باهم بزنیم تا درک بهتری از نقطه گریز یا نقطه محو در عکاسی داشته باشید. اگر بخواهم چند مثال برای شما بزنم تا بهتر نقطه گریز را درک کنید باید به همان ریل قطاری اشاره کنم که در ابتدا در موردش صحبت کردیم.
این بار یک ریل قطار خالی را در نظر بگیرید، طبق قوانین فیزیک و به صورت قانونمند هیچ‌وقت دو ضلع اصلی ریل قطار به همدیگر نخواهند رسید و به نوعی دو خط موازی هستند که تا بی‌نهایت ادامه پیدا خواهند کرد. اما این تصویر را همین حالا تصور کنید شما بر روی یک ریل قطار ایستاده‌اید و به افق خیره شده‌اید. همینطور که به ریل خیره شدید چشم شما تا حد محدودی را می‌تواند ببیند. اگر کمی دقت کنید متوجه می‌شوید که در نقطه‌ای که دیگر چشم شما توانایی بینایی ندارد و انتهای بینایی شماست دو ضلع اصلی ریل قطار در حال نزدیک شدن به همدیگر هستند و انگار در انتهای تصویر به همدیگر می‌چسبند. این تقاطع به نام نقطه گریز شناخته می‌شود.
استفاده از خطای بینایی
این موضوع همان توهم دید است که در ابتدا گفتیم یک توهم ذهنی است یا می‌توان اسم خطای دید را نیز روی آن گذاشت. همین موضوع را برای یک خیابان آسفالت در نظر بگیرید، اگر به آن هم نگاه کنید و به افق خیره شوید انگار دو لبه آسفالت در انتهای دید شما در حال نزدیک شدن به همدیگر هستند. می‌توان مثال‌های زیادی زد؛ اما احتمالا تا به اینجا متوجه کامل موضوع شده باشید. در ادامه این بخش می‌خواهیم تا در رابطه با نقطه گریز در عکاسی با هم صحبت کنیم و متوجه شوید چگونه می‌توان آن را اجرا کرد و عکاسان چگونه از این نقطه گریز برای زیباتر کردن عکس‌های خود استفاده می‌کنند.
مثال‌هایی از نقطه گریز
نقطه گریز یعنی محل تلاقی همه خطوطی که از چشم بیننده به صورت موازی به درون عمق نفوذ می‌کنند و به همدیگر می‌رسند. این نقطه گریز توهم بصری برای انسان است و هر چه فاصله بیشتر می‌شود، عناصر کوچک‌تر و کوچک‌تر به نظر می‌رسند تا جایی که انگار تبدیل به یک نقطه واحد شدند. با استفاده از نقطه گریز می‌توان در عکاسی و تصویربرداری صحنه‌های بی‌نظیر را خلق کرد. می‌توان یک مسیر یا جاده را عکاسی کرد که در فاصله دور ناپدید می‌شود و نمادی از یک مسیر طولانی یا بی‌پایان باشد. یا مثلاً تونلی که نور آن در انتهایش قرار گرفته می‌تواند به معنای امید دادن به افراد تلقی شود. یا حتی می‌توان بزرگ جلوه دادن اشیا و اجسام را نیز ایجاد کرد.
نقطه گریز در عکاسی را چطور ایجاد کنم؟
برای ایجاد نقطه گریز در عکاسی به عمق میدان بزرگ نیاز دارید. با توجه به لنز و دیافراگم، f شما باید حدود f۱۱ یا ۱۶ باشد تا بتواند به خوبی عمل کند. همچنین باید به مکان کانون نیز توجه کنید و به نوعی باید هم پیش زمینه و هم پس زمینه را در کانون توجه قرار دهید. با استفاده از فاصله بیش از حد کانونی برای عکس‌های خود می‌توانید نقطه گریز ایجاد کنید.
چگونه می‌توان نقطه محو یا نقطه گریز را پیدا کرد؟
شما برای این کار فقط کافی‌ست صحنه‌هایی که دارای خطوط موازی هستند را پیدا کرده و از آنها استفاده کنید. همانطور که بالاتر در مورد برخی از آنها صحبت کردیم، اکثراً صحنه‌های طبیعت و یا ساخته‌های دست بشر می‌توانند برای ایجاد نقطه گریز مناسب باشند. ردیف‌های درختان، دکل‌های برق، مسیر ریل قطار و یا پل‌ها می‌تواند مثال‌هایی برای پیدا کردن نقطه محو باشند.
مورد دیگری که می‌تواند به شما برای ایجاد نقطه گریز کمک کند، داشتن یک لنز واید است. با استفاده از یک لنز واید می‌توانید تصویر عریض‌تری را ثبت کنید. در واقع با این کار سوژه‌ها بزرگتر به نظر می‌رسند و محیط اطراف آنها نیز بیشتر پوشش داده می‌شود.
مورد دیگری که در ایجاد نقطه گریز کمک خواهد کرد چرخاندن دوربین است. یک عکاس حرفه‌ای می‌داند که نباید خود را به حالت افقی دوربین محدود کند و می‌تواند با چرخاندن دوربین خود و ایجاد یک کادر مناسب عکسی حرفه‌ای بگیرد. این مورد معمولاً در عکاسی‌های معماری زیاد دیده می‌شود. عکسی که در آن ساختمان‌ها به تصویر کشیده شده‌اند و با یک نقطه گریز جذاب از پایین به بالا محسوب می‌شود.
قانون یک سوم نیز که اکثر عکاسان حرفه‌ای با آن آشنا هستند در گرفتن عکسی دارای نقطه گریز کمک‌کننده است. تصور کنید که قاب خود را به دو سوم افقی و دو خط عمودی تقسیم کرده‌اید. تقاطع این خطوط بهترین منطقه مورد نظر برای قرار دادن سوژه است. البته در این مورد به جای این که سوژه خود را در این تقاطع قرار دهید، باید نقطه گریز یا محور را درآنجا متمرکز کنید. این به شما کمک می‌کند تا تصویری از لحاظ بصری جذاب و جالب تهیه کنید.
مورد دیگر پایین آوردن ارتفاع دوربین است. برای مثال در نظر بگیرید روی یک پل ایستاده‌اید و می‌خواهید نقطه گریز را عکاسی کنید که انتهای پل است و به نوعی محو شدگی جالبی در انتهای عکس ایجاد می‌کند. می‌توانید با تنظیم ارتفاع خود و پایین و بالا کردن دوربین سطح همگرایی را بیشتر کنید. البته این ارتفاع نباید بیش از حد پایین آورده شود و با تست و انجام حالات مختلف می‌توانید بهترین حالت را ایجاد و عکسبرداری خود را انجام دهید.
دیدگاه‌های مختلف در نقطه گریز
همانطور که می‌دانید پرسپکتیو تکنیک بسیار مهمی در هنرهای تجسمی اعم از نقاشی و عکاسی به شمار می‌آید که برای نشان دادن عمق فضای سه بعدی به کار گرفته می‌شود. برای آن که نحوه استفاده از نقطه گریز در ترکیب‌بندی عکس‌ها را متوجه شویم، لازم است تا دیدگاه‌های مختلف در فرآیند نقطه گریز را مورد بررسی قرار دهیم. برای نقطه گریز سه دیدگاه مختلف وجود دارد که به شرح زیر می‌باشند.
✅پرسپکتیو تک نقطه‌ای
پرسپکتیو تک نقطه‌ای را می‌توان ساده‌ترین شکل پرسپکتیو خطی به شمار آورد. بر اساس این دیدگاه خطوط عمودی یا افقی موازی در یک نقطه واحد به سمت یک‌دیگر متمایل شده و چنین به نظر می‌رسد که خطوط موازی در یک نقطه به یک‌دیگر می‌رسند. در پرسپکتیو تک نقطه‌ای تنها یک نقطه گریز وجود داشته که برای رسم یا به تصویر کشیدن این نوع پرسپکتیو باید همیشه اول خط افق رسم شده و نقطه گریز روی خط افق قرار گیرد. در ضمن نقطه گریز انتخاب شده باید ترجیحا در مرکز صحنه بوده و از مرکز صحنه دور نباشد. لازم است بدانید در به تصویر کشیدن پرسپکتیو تک نقطه‌ای محل قرارگیری خط افق بسیار اهمیت دارد.
به عنوان مثال اگر سوژه‌ای در تصویر بوده و خط افق پایین‌تر از چشم سوژه در نظر گرفته شود، شبیه به آن است که دوربین در ارتفاعی پایین‌تر از چشم سوژه قرار گرفته و تمامی خطوط از تمامی جهات به نقطه‌ی گریز می‌رسد. حالا اگر ارتفاع خط افق در راستای چشم سوژه باشد، به منزله آن است که دوربین نیز در ارتفاعی هم قد با سوژه قرار دارد و اگر خط افق بالاتر از چشم سوژه قرار گرفته شود شبیه به آن است که بیننده (دوربین) در سطح بلندتری ایستاده و به سمت پایین نگاه می‌کند. پس با انتخاب درست مکان قرارگیری خط افق و نقطه گریز می‌توان به نوعی ارتفاع دید بیننده را نشان داد.
✅پرسپکتیو دو نقطه‌ای
در پرسپکتیو دو نقطه‌ای تصویر به دو قسمت مجزا تقسیم شده که سمت چپ و راست هر کدام نقطه گریز مربوط به خود را دارد. در پرسپکتیو دو نقطه‌ای خطوط مستقیم و موازی به سمت نقطه گریزی که در ترکیب‌بندی هر سمت از عکس وجود دارد متمایل می‌شوند. در این پرسپکتیو نیز همان قواعد پرسپکتیو تک نقطه‌ای صادق است. با این تفاوت که یک نقطه گریز دیگر به تصویر اضافه می‌شود. پرسپکتیو دو نقطه‌ای می‌تواند نسبت به پرسپکتیو تک نقطه‌ای عمق بیشتری به تصویر بدهد. بر خلاف پرسپکتیو تک نقطه‌ای که خط افق حائز اهمیت بود، در پرسپکتیو دو نقطه‌ای اولین عنصری که در صفحه رسم شده یا در مقابل دوربین قرار می‌گیرد تعیین‌کننده نسبت اندازه اشیا دیگر خواهد بود.
برای مثال تصور کنید که می‌خواهید از چند کتاب عکاسی کنید که به شکل مرتب در مقابل دوربین و نزدیک به لنز قرار گرفته‌اند. کتاب‌ها باید به گونه‌ای در تصویر قرار گیرند که دو ضلع جانبی کتاب‌ها قابل مشاهده باشد. حال اگر از کتاب‌ها خطوطی را امتداد دهیم و به یک نقطه گریز در خط افق برسانیم، می‌توانیم دو نقطه گریز بر روی یک خط افق داشته باشیم. بدیهی‌ست که اگر کتاب‌های روی هم قرار گرفته چینش نامرتبی داشته باشند، امتداد اضلاع به نقاط گریز مختلفی می‌رسد و به این ترتیب در یک تصویر چند نقطه گریز خواهد بود.
✅پرسپکتیو سه نقطه‌ای
همانطور که در بالا و در مثال کتاب‌ها به آن اشاره شد، چنانچه کتاب‌ها نامرتب بر روی یک‌دیگر چیده شده و امتداد اضلاع آنها به خط افق برسد، شاهد وجود نقاط گریز مختلفی بر روی خط افق خواهیم بود. در پرسپکتیو سه نقطه‌ای خطوط مستقیم در سه نقطه گریز متفاوت به یک‌دیگر رسیده و قرار می‌گیرند. هنرمند در عکاسی یا نقاشی این سه نقطه گریز مختلف را معمولا در لبه‌های هر سطح دو بعدی قرار می‌دهد.
تاثیر لنز در پرسپکتیو و نقطه گریز ایجاد شده
همانطور که می‌دانید لنزها بر اساس فاصله کانونی شامل انواع نرمال، واید و تله می‌شوند. البته لنزهای سوپر تله، ماکرو و سوپر واید نیز وجود داشته که در دسته‌بندی فرعی لنزها قرار می‌گیرند. بدیهی است زمانی که با استفاده از این لنزهای مختلف که هر یک دارای فاصله کانونی متفاوتی هستند عکاسی شود، روی پرسپکتیو و نقطه گریز تصویر تاثیر می‌گذارد. اگر برای عکاسی از لنزهای واید استفاده شود فاصله سوژه‌های مختلف در فضا بیشتر بوده و به عبارتی پرسپکتیو و نقطه گریز شدیدتر خواهد بود. از این رو برای عکاسی معماری جهت بزرگتر نشان دادن فضا از لنزهای واید استفاده می‌شود.
در مقابل استفاده از این لنز در عکاسی پرتره مطلوب نخواهد بود. چرا که سبب می‌شود فاصله چشم‌ها یا لب‌ها غیرعادی و بیشتر از آنچه که هست به ثبت برسد. از طرفی لنزهای تله عملکردی متضاد لنزهای واید دارند. استفاده از لنزهای تله سبب می‌شود تا سوژه‌های مختلف موجود در فضا در فاصله کمتری از یک‌دیگر قرار گرفته و به نوعی پرسپکتیو و نقطه گریز کمتر و ملایم‌تری ایجاد شود. بر همین اساس برای ایجاد پرسپکتیوهای مختلف و استفاده از نقطه گریز در تصویر باید متناسب با نوع سوژه انتخابی از لنزهای متفاوتی استفاده شود.
آموزش نقطه گریز در عکاسی
موضوع نقطه گریز یکی از مواردی است که در کلاس‌های عکاسی و فیلمبرداری آموزش داده می‌شود؛ از جمله در دوره‌های حضوری و غیر حضوری که در مجموعه دیدنگار در حال اجرا است. برگزاری دوره‌های تخصصی زیر نظر مدرسان با تجربه در بهترین آموزشگاه عکاسی تهران یک تجربه استثنایی برای همه علاقمندان به هنر و صنعت عکاسی است. اگر مفهوم نقطه گریز همچنان برای شما گنگ است، پیشنهاد می‌کنیم حتما در کلاس‌های آموزش عکاسی شرکت کنید.
در انتها فراموش نکنید خود شما هستید که با سعی و خطا کردن و تجربه‌های بیشتر عکاسی حرفه‌ای می‌شوید و صرفاً با خواندن و آموزش دیدن تنها تبدیل به یک عکاس حرفه‌ای نخواهید شد. تجربه شما در این باره چیست؟ آیا به این نمای بصری در عکاسی علاقه دارید؟ به نظرتان با چه شیوه‌های دیگری می‌توانید نقطه گریز را در تصویر ایجاد کنید؟ خوشحال می‌شویم نظرات و تجربیات خود را برای ما بنویسید و این مقاله را برای دوستانتان بفرستید.
